Trylobity (†Trilobita, z gr. treis - trzy + lobos - płat) – gromada wymarłych morskich stawonogów o owalnym i spłaszczonym grzbietobrzusznie ciele, z wyraźnie wyróżnioną częścią głowową, tułowiową i ogonową. Od strony grzbietu przykryte wapiennym pancerzem. Dwie głębokie bruzdy wzdłuż dłuższej osi ciała dzielą optycznie jego powierzchnię na trzy płaty (stąd nazwa gromady). Pojawiły się w połowie wczesnego kambru, a wymarły z końcem permu.
Budowa
Pancerz trylobita składa się z tarczy głowowej (cephalon), tułowiowej (thorax) i ogonowej (pygidium). Każda z tych części może być zaopatrzona w kolce, u niektórych gatunków dłuższe niż sam osobnik. Formy o licznych i długich kolcach wykorzystywały je prawdopodobnie do życia na grząskich dnach.
I – cephalon
II – thorax
III – pygidium
1 – szew policzkowy
2 – policzek ruchomy
3 – kolec potyliczny
4 – glabella
5 – fragment potyliczny
6 – cranidium
7 – oko
8 – płat osiowy
9 – odnóża
10 – bruzdy pleuralne
11 – pleurae
12 – ogon
Centralną część cephalonu stanowi wypukła glabella, a po jej bokach leżą bardziej płaskie policzki ze wzgórkami ocznymi, na których są rozmieszczone liczne soczewki oczne (do 15000 w jednym oku). Wyjątkowość wielosoczewkowych oczu trylobita polegała na tym, że soczewki były nieorganiczne, zbudowane z kryształów kalcytu. Thorax składa się z szeregu segmentów, które były ruchomo połączone, co umożliwiało większości trylobitów zwijanie się w razie niebezpieczeństwa. U form planktonicznych jest bardzo krótkie (2-3 segmenty), u pozostałych składa się z kilkunastu segmentów. Pygidium u większości gatunków kambryjskich było również złożone z ruchomo połączonych segmentów i słabo wyodrębnione od thoraxu. U form młodszych segmenty były mniej mobilne, a tarcza ogonowa staje się wyraźnie oddzielona od tułowiowej. Jednak tylko u nielicznych rodzajów dochodzi do zaniku segmentowania i wykształcenia jednolitej wizualnie płyty.
Większość trylobitów chodziła po dnie (bentos), choć były też nieliczne formy planktoniczne. Największe gatunki przekraczały 70 cm, ale zdecydowana większość miała niewielkie rozmiary, rzędu kilku centymetrów.
Trylobit, Utah
Ich pancerze zachowały się dobrze, a znaczna liczebność i szybkie tempo ewolucji sprawiły, że niektóre gatunki, a nawet rodzaje są przydatne w badaniach stratygraficznych. Trylobity są dobrymi skamieniałościami przewodnimi. W kambrze są podstawą wiekowego podziału tego okresu (za wyjątkiem najniższej części kambru dolnego). Na przykład, rodzaj Holmia jest typowy dla dolnego kambru, a Olenus dla kambru górnego. Pomiędzy tymi warstwami spotyka się przedstawicieli rodzaju Paradoxides. W ordowiku są podstawą datowań utworów płytkowodnych. W sylurze i dewonie używane jako skamieniałości pomocnicze w datowaniu. W dewonie późnym ich liczebność i zróżnicowanie spada, a od początku karbonu była to już grupa marginalna. Wymarły w czasie wielkiego wymierania pod koniec permu.
mln lat temuTrylobity
Prekambr 4,6 mld Kambr542 Ordowik488 Sylur444 Dewon416 Karbon359 Perm299 Trias251 Jura200 Kreda145 Paleog.65 NG23 Cz2
Zobacz też
lista trylobitów
p d e
Paleontologia
kategoria portal wikiprojekt
Geochronologia
archaik proterozoik paleozoik mezozoik kenozoik
Wymarłe zwierzęta
allotery amonity nieptasie dinozaury fauna ediakarańska kreodonty labiryntodonty pterozaury ryby pancerne trylobity zauropterygi
Rośliny kopalne
benetyty klinolisty kordaity lepidofity paprocie nasienne pranagozalążkowe psylofity ryniofity trymerofity zosterofilofity
Pojęcia
antropogeneza brakujące ogniwo ewolucji eksplozja kambryjska ewolucja Fossillagerstätte kladystyka masowe wymieranie skamieniałości
mikropaleontologia paleoantropologia paleobiologia paleobotanika paleoekologia paleoklimatologia paleopatologia pale