Żubr (Bison bonasus) – ssak łożyskowy z rodziny krętorogich, rzędu parzystokopytnych. Aktualnie populacja żubrów na świecie liczy ok. 3400 osobników, z czego 650 żyje w Polsce na terenie Puszczy Białowieskiej, Puszczy Boreckiej, Puszczy Piskiej, Puszczy Knyszyńskiej, Nadleśnictwa Wałcz, Nadleśnictwa Kobiór oraz w Bieszczadach (dalszych ok. 150 żubrów znajduje się w zamkniętych hodowlach).




    * żubr nizinny (Bison bonasus bonasus) – przed I wojną światową zamieszkiwał w stanie dzikim jedynie Puszczę Białowieską. W wyniku działań wojennych i kłusownictwa do 1920 nie dotrwał żaden osobnik tej populacji. Odtworzono ją dzięki osobnikom trzymanym w niewoli.
    * żubr kaukaski (górski) (Bison bonasus caucasicus) – mniejszy od żubra nizinnego. Zamieszkiwał niegdyś Kaukaz. Na górze Alous zostały zabite ostatnie 3 sztuki w 1927 roku. Obecnie trwają prace nad odtworzeniem podgatunku na podstawie żyjących mieszańców z żubrem nizinnym. Do podgatunku zalicza się osobniki fenotypowo odpowiadające cechom żubra górskiego.
    * żubr węgierski (Bison bonasus hungarorum) – żył na terenie południowych Karpat i Siedmiogrodu. Wymarł około 1790 roku. W 1951 roku, żubry węgierkie zostały odtworzone w stanie dzikim i można je jeszcze zobaczyć, jednak jeszcze nie są technicznie dzikie.
    * żubr stepowy (Bison bonasus priscus) – występował licznie na terenie Europy w dwóch falach: pół miliona lat temu oraz około 150-100 tysięcy lat temu. Mógł mieć około dwóch metrów wysokości i trzech metrów długości. Miał długie rogi, niemal dwa razy dłuższe niż żubr nizinny.
    * Bison bonasus schoetensacki – zbliżony wielkością do żubra nizinnego i podobnie jak on preferował środowisko leśne. Pojawił się około miliona lat temu i wyginął około 150-100 tys. lat temu.


Wielkość

Samce
    masa 500-1000 kg i więcej
    wysokość w kłębie 170-200 cm
Samice
    masa 350-600 kg i więcej
    wysokość w kłębie 160-190 cm

Wygląd

Głowa żubra jest stosunkowo duża i ciężka o szerokim i wypukłym czole, oczy małe, krótkie rogi skierowane do góry i zagięte do środka. Szyja żubra jest gruba, krótka z wyraźnym podgardlem. Przód tułowia wygląda na bardzo potężny na skutek silnie rozwiniętego kłębu i porastającej go kasztanowo-brunatnej sierści, która w zimie jest ciemniejsza niż latem. Sierść w dolnej części głowy, przodu i szyi jest długa, na głowie, karku i kłębie występuje grzywa złożona z włosów ościstych.

Cechą charakterystyczną byków jest znaczna dysproporcja między przednią a tylną częścią ciała. Przód mają szeroki, masywny, z wyraźnym garbem, porośnięty długą, kudłatą grzywą, tył zaś stosunkowo mały i pokryty krótką sierścią

Pożywienie

Pokarmem żubra są zioła, trawy, liście krzewów, pąki i kora drzew (zwłaszcza brzóz), chętnie zjadają też żołędzie. Według badań przeprowadzanych na terenie Białowieskiego Parku Narodowego około 80% pożywienia stanowią rośliny zielne (zimą są dokarmiane sianem). Dorosły żubr zjada od 40 do 60 kg paszy na dobę. Żerowanie zajmuje mu 50-80% czasu od wschodu do zachodu Słońca.

Rozród

Żubry są zwierzętami stadnymi. Żyją w stadach liczących 10-15 sztuk. Na czas rui (sierpień-wrzesień) łączą się w większe stada liczące 30-40 sztuk. Dojrzałość fizyczną uzyskują stosunkowo późno, bo w wieku 8-9 lat (samce), 5-6 lat (samica). Ciąża u żubra trwa 265 dni, matka opiekuje się potomkiem do skończenia przez niego 2 roku życia. Młode po przyjściu na świat ważą od 16 do 35 kg.

Występowanie i liczebność
Lasy mieszane z podmokłymi polanami. W 1997 roku na świecie żyło 2925 żubrów[1]. Liczba zwierząt w Polsce to ok. 600-700 sztuk[2] żubrów, z czego 241 mieszkających w Bieszczadach to żubry białowiesko-kaukaskie, reszta to żubry białowiesko-nizinne. Prawie połowa polskich żubrów zamieszkuje w Puszczy Białowieskiej– 402 sztuki. Poza tym żubry można spotkać w Puszczy Boreckiej – 70 sztuk, w Puszczy Knyszyńskiej – 54 sztuk, nadleśnictwie Wałcz (stado zachodniopomorskie) – 35 sztuk. W zamkniętych hodowlach w Polsce żyje 109 żubrów, w zagrodach pokazowych 14 sztuk, w ogrodach zoologicznych – 41 sztuk.

Żubr został opisany naukowo przez Karola Linneusza jako Bos bonasus. Obecnie klasyfikowany jest w rodzaju Bison razem z północnoamerykańskim bizonem (Bison bison). Występuje w Polsce, Litwie, Ukrainie, Rosji i Białorusi

Historia
Szacuje się, że obecnie na świecie żyje około 3 tysięcy żubrów, z czego 1200 należy do linii białowiesko-nizinnej. W miarę rozwoju rolnictwa i wycinki lasów zwierzęta te straciły naturalne siedliska, a ponadto były nieustannie trzebione przez myśliwych i kłusowników. W Galicji wyginęły już w VIII wieku. W XVI stuleciu Zygmunt II August zakazał polowania na żubry[3]. Dekrety i surowe kary na nic się jadnak zdały. Pod koniec XVIII wieku żubry występowały już tylko na Kaukazie i w Puszczy Białowieskiej.

Sytuacja zmieniła się na krótko w XIX wieku. Puszcza Białowieska należała do imperium rosyjskiego i car Aleksander I Romanow objął żubry ochroną. Populacja stale się zwiększała i w roku 1857 w puszczy żyło już 1900 osobników. Jednak później liczba zwierząt zaczęła spadać i do czasu wybuchu I wojny światowej ich liczba spadła o połowę. Ostatecznym ciosem była sama wojna. Żubry zostały wybite przez wycofujące się niemieckie wojska, rosyjskich partyzantów i kłusowników. Ostatni wolno żyjący żubr nizinny został zabity w kwietniu 1919 roku[4].

W celu ratowania gatunku roku 1923 założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Miało ono na celu zbadanie ilości żubrów czystej krwi[5] żyjących w niewoli. Naliczono ich zaledwie 54 na całym świecie, jednak nie wszystkie nadawały się do hodowli i ostatecznie do reprodukcji wybrano tylko 12 zwierząt. Dwa pierwsze żubry na wolności znalazły się jesienią 1929 roku w Puszczy Białowieskiej. W roku 1939 w puszczy było już 16 zwierząt, które szczęśliwie przetrwały II wojnę światową.

Żubr w heraldyce

Żubr wraz z innymi przedstawicielami podrodziny Bovinae, określanej w literaturze zoologicznej nazwą bydło umieszczany był i jest na licznych herbach: miast, rodzin, instytucji. Z uwagi na swoją siłę, męstwo i odwagę częściej przedstawiany jest byk, rzadziej krowa. Żubr w herbie symbolizuje też: potęgę, siłę przyrody, którą trudno ujarzmić, oznacza dzielność, wspaniałomyślność i pracowitość.
Z herbem rodziny Wieniawa związana jest legenda o rycerzu imieniem Lastek, sławiąca nie cechy żubra ale bohaterstwo rycerza. W herbie Rumunii jest żubr symbolizujący tradycje Mołdawii, (żubry wyginęły tu w XVII wieku). Podobnie wiele miast położonych na Podlasiu i Białorusi posiada w herbie żubra z racji na jego historyczne lub obecne występowanie na danym obszarze geograficznym.





www.wikipedia.pl