Trylobity (†Trilobita, z gr. treis - trzy + lobos - płat) – gromada wymarłych morskich stawonogów o owalnym i spłaszczonym grzbietobrzusznie ciele, z wyraźnie wyróżnioną częścią głowową, tułowiową i ogonową. Od strony grzbietu przykryte wapiennym pancerzem. Dwie głębokie bruzdy wzdłuż dłuższej osi ciała dzielą optycznie jego powierzchnię na trzy płaty (stąd nazwa gromady). Pojawiły się w połowie wczesnego kambru, a wymarły z końcem permu.

Budowa

Pancerz trylobita składa się z tarczy głowowej (cephalon), tułowiowej (thorax) i ogonowej (pygidium). Każda z tych części może być zaopatrzona w kolce, u niektórych gatunków dłuższe niż sam osobnik. Formy o licznych i długich kolcach wykorzystywały je prawdopodobnie do życia na grząskich dnach.


I – cephalon
II – thorax
III – pygidium

1 – szew policzkowy
2 – policzek ruchomy
3 – kolec potyliczny
4 – glabella
5 – fragment potyliczny
6 – cranidium
7 – oko
8 – płat osiowy
9 – odnóża
10 – bruzdy pleuralne
11 – pleurae
12 – ogon
Centralną część cephalonu stanowi wypukła glabella, a po jej bokach leżą bardziej płaskie policzki ze wzgórkami ocznymi, na których są rozmieszczone liczne soczewki oczne (do 15000 w jednym oku). Wyjątkowość wielosoczewkowych oczu trylobita polegała na tym, że soczewki były nieorganiczne, zbudowane z kryształów kalcytu. Thorax składa się z szeregu segmentów, które były ruchomo połączone, co umożliwiało większości trylobitów zwijanie się w razie niebezpieczeństwa. U form planktonicznych jest bardzo krótkie (2-3 segmenty), u pozostałych składa się z kilkunastu segmentów. Pygidium u większości gatunków kambryjskich było również złożone z ruchomo połączonych segmentów i słabo wyodrębnione od thoraxu. U form młodszych segmenty były mniej mobilne, a tarcza ogonowa staje się wyraźnie oddzielona od tułowiowej. Jednak tylko u nielicznych rodzajów dochodzi do zaniku segmentowania i wykształcenia jednolitej wizualnie płyty.
Większość trylobitów chodziła po dnie (bentos), choć były też nieliczne formy planktoniczne. Największe gatunki przekraczały 70 cm, ale zdecydowana większość miała niewielkie rozmiary, rzędu kilku centymetrów.


Trylobit, Utah
Ich pancerze zachowały się dobrze, a znaczna liczebność i szybkie tempo ewolucji sprawiły, że niektóre gatunki, a nawet rodzaje są przydatne w badaniach stratygraficznych. Trylobity są dobrymi skamieniałościami przewodnimi. W kambrze są podstawą wiekowego podziału tego okresu (za wyjątkiem najniższej części kambru dolnego). Na przykład, rodzaj Holmia jest typowy dla dolnego kambru, a Olenus dla kambru górnego. Pomiędzy tymi warstwami spotyka się przedstawicieli rodzaju Paradoxides. W ordowiku są podstawą datowań utworów płytkowodnych. W sylurze i dewonie używane jako skamieniałości pomocnicze w datowaniu. W dewonie późnym ich liczebność i zróżnicowanie spada, a od początku karbonu była to już grupa marginalna. Wymarły w czasie wielkiego wymierania pod koniec permu.


 mln lat temuTrylobity
Prekambr 4,6 mld    Kambr542    Ordowik488    Sylur444    Dewon416    Karbon359    Perm299    Trias251    Jura200    Kreda145    Paleog.65    NG23    Cz2


Zobacz też

lista trylobitów

p  d  e
Paleontologia
kategoria  portal  wikiprojekt
Geochronologia   
archaik  proterozoik  paleozoik  mezozoik  kenozoik

Wymarłe zwierzęta   
allotery  amonity  nieptasie dinozaury  fauna ediakarańska  kreodonty  labiryntodonty  pterozaury  ryby pancerne  trylobity  zauropterygi
Rośliny kopalne   
benetyty  klinolisty  kordaity  lepidofity  paprocie nasienne  pranagozalążkowe  psylofity  ryniofity  trymerofity  zosterofilofity
Pojęcia   
antropogeneza  brakujące ogniwo ewolucji  eksplozja kambryjska  ewolucja  Fossillagerstätte  kladystyka  masowe wymieranie  skamieniałości
mikropaleontologia  paleoantropologia  paleobiologia  paleobotanika  paleoekologia  paleoklimatologia  paleopatologia  pale

Ostatnio edytowany przez pio24 (2009-11-02 20:30:00)