Płazy (Amphibia)

– gromada kręgowców ziemnowodnych, czworonożnych (wyjątek: płazy beznogie), o ciele okrytym cienką skórą bez łusek (wyjątek płazy beznogie). Wilgotna skóra umożliwia płazom wymianę gazową. Wszystkie płazy są zmiennocieplne. W skórze znajdują się liczne gruczoły śluzowe, czasem jadowe (np. parotydy u ropuchy), a także komórki pigmentowe. Najbardziej niebezpieczny jest jad niewielkich, barwnych drzewołazów z Ameryki Południowej. Płazy są drapieżne. Występują na wszystkich kontynentach poza Antarktydą. Wielkość: od 9 mm do 1,8 m. Nauce znanych jest obecnie około 6200 gatunków płazów.

Cechy charakterystyczne

    * Wilgotna skóra – umożliwia płazom wymianę gazową, ułatwia poruszanie się w wodzie i chroni przed wysuszeniem.
    * Zmiennocieplność.
    * Gruczoły śluzowe.
    * Gruczoły jadowe.
    * Drapieżniki.
    * Czworonożne.
    * parzyste kończyny.
    * częściowo chrzęstny szkielet.
    * serce posiada jedną komorę i dwa przedsionki.

Skóra

Skóra płazów składa się z naskórka i skóry właściwej. Naskórek jest wielowarstwowy i okresowo jest zrzucany w postaci wylinki. Niekiedy może ulegać silnemu zrogowaceniu. W skórze znajduje się dużo naczyń krwionośnych. U płazów ogoniastych skóra jest przyrośnięta do mięśni na całej powierzchni. U płazów bezogonowych skóra przyrośnięta jest tylko w niektórych miejscach. W wolnych przestrzeniach tworzą się worki limfatyczne.

Gruczoły

W skórze znajdują się gruczoły śluzowe i jadowe. U form dorosłych są wielokomórkowe i leżą w skórze właściwej. U larw występują gruczoły jednokomórkowe zwane komórkami Leydiga.

    * gruczoły śluzowe – należą do gruczołów merokrynowych. Wydzielina ma odczyn zasadowy, jest drobnoziarnista lub jednorodna, oprócz śluzu może zawierać także substancje trujące.
    * gruczoły jadowe – są to gruczoły ziarniste typu holokrynowego. Wydzielina ma odczyn kwaśny i mleczną barwę, u niektórych płazów (np. u żaby wodnej, kumaka) posiada charakterystyczny zapach. U niektórych gatunków (np. u salamandry) gruczoły te tworzą na głowie skupiska w postaci parotydów.

U płazów bezogonowych największe skupienia gruczołów znajdują się przy fałdach grzbietowych. U płazów ogoniastych występują skupienia gruczołów ciągnące się wzdłuż ciała po jego stronie grzbietowej i bocznej. U np. ropuchy występują również gruczoły przyuszne, które wydzielają parzącą substancję.

Zabarwienie

Ubarwienie płazów spełnia rolę ochronną lub ostrzegawczą. Barwa skóry zależna jest od komórek barwnikowych, które znajdują się w skórze właściwej. Są to:

    * melanofory – zawierają melaninę o kolorze czarnym
    * lipofory – zawierają barwniki zbliżone do karotenoidów o kolorze żółtym lub czerwonym
    * allofory – zawierają barwnik czerwony
    * guanofory – zawierają guaninę

Kombinacje komórek barwnikowych oraz ich rozmieszczenie daje szereg różnorodnych plam i kolorów na skórze płaza.

Szkielet

Szkielet płaza składa się z czaszki, kręgosłupa i dwóch obręczy: barkowej i miednicowej, oraz kończyn zbudowanych w sposób typowy dla kręgowca, choć – w porównaniu z gadami lub ssakami – umieszczonych bardziej po bokach ciała.

Czaszka

Charakterystycznymi cechami czaszki płazów są:

    * zanik kości pokrywy skrzelowej
    * częściowy zanik łuków skrzelowych
    * aparat podjęzykowy, zbudowany z chrząstki zwanej płytką gnykową, która pochodzi z przekształconych elementów łuku gnykowego i łuków skrzelowych.
    * dwa kostne wyrostki, tzw. kłykcie potyliczne, umożliwiające ruch głowy jedynie w płaszczyźnie pionowej (brak obrotnika)
    * autostyliczność – mózgoczaszka łączy się z częścią trzewiową czaszki za pośrednictwem chrząstki podniebienno-kwadratowej
    * występowanie szeregu elementów chrzęstnych
    * mała liczba kości pokrywowych
    * przekształcenie kości gnykowo-żuchwowej w kostkę słuchową

Kręgosłup

Części kręgosłupa: Kręgosłup większości płazów składa się z 4 części; jest ruchomo połączony z czaszką, a także z obręczą miednicową. Pierwszy kręg (część szyjna) nosi nazwę dźwigacza (atlas) i łączy się z czaszką. Część tułowiowa ma różną liczbę kręgów – najmniejsza liczba (7 kręgów) występuje u płazów bezogonowych, a największa (około 100) u beznogich. Część krzyżowa składa się z 1 kręgu krzyżowego; nie występuje u płazów beznogich. Część ogonowa również ma zmienną liczbę kręgów. U płazów bezogonowych kręgi zrastają się w urostyl, a u ogoniastych odcinek ten składa się z 25-35 kręgów.
Typy kręgów: U płazów występują kręgi kilku typów:

    * dwuwklęsłe (amficeliczne) – występują u płazów beznogich i niektórych ogoniastych
    * tyłowklęsłe (opistoceliczne) – występują u płazów ogoniastych i niektórych bezogonowych
    * przodowklęsłe (proceliczne) – charakterystyczne dla płazów bezogonowych

Sposoby powstawania trzonów kręgowych: Wyróżnia się 2 sposoby powstawania trzonów kręgowych i w związku z tym 2 typy kręgów:

    * typ apsydospondylny – ostateczny trzon kostny tworzy się na podłożu trzonu chrzęstnego; występuje u płazów bezogonowych
    * typ lepospondylny – kostny trzon kręgu powstaje bezpośrednio na podłożu tkanki łącznej tworzącej osłonę struny grzbietowej; występuje u płazów ogoniastych i beznogich.

Pas barkowy i miednicowy oraz kończyny

Pas barkowy utworzony jest z elementów kostnych i chrzęstnych. Ma kształt obręczy otaczającej jamę piersiową po stronie brzusznej i bocznej oraz częściowo z góry. Elementy pasa barkowego łączą się z mostkiem. Połączenie to może być ruchome (typ bardziej prymitywny) lub nieruchome (typ połączenia o wyższej organizacji). W miejscu połączenia kości łopatkowej z kruczą i obojczykiem utworzony jest staw ramieniowy. U płazów bezogonowych kość łokciowa uległa zrośnięciu z kością promieniową. U płazów ogoniastych kości przedramienia nie są zrośniete. Kończyny przednie są czteropalczaste.
Pas miednicowy zbudowany jest z kości biodrowej, kulszowej, chrząstki łonowej i panewki stawu biodrowego. Za pośrednictwem kości biodrowych pas miednicowy łączy się z kręgiem krzyżowym kręgosłupa. U płazów bezogonowych kość piszczelowa jest zrośnięta ze strzałkową. U płazów ogoniastych kości podudzia nie są zrośniete. Kończyny tylne mają 5 palców.

www.wikipedia.pl